Potencjał efektywność energetycznej jest zasobem o znacznych rozmiarach, podobnie jak węgiel kamienny, brunatny czy gaz ziemny lub OZE. Największą kopalnią w Polsce są więc użytkownicy energii. Negawaty i negawatogodziny można kupować i sprzedawać podobnie jak megawaty i megawatogodziny czy też tony węgla. Po raz pierwszy do tych zasobów mają dostęp zwykli użytkownicy energii, ale także jej wytwórcy. Ci ostatni mogą i powinni uwzględniać efektywność energetyczną w swoich planach rozbudowy źródeł i sieci energetycznych. Obecnie rozwój ekonomiczny jest nie do pomyślenia bez uwzględniania lub wręcz stymulowania efektywności energetycznej. Przyjmuje się, że efektywność energetyczna będzie głównym paliwem gospodarki UE w nadchodzących latach.
(Efektywność energetyczna – główne paliwo unijnej gospodarki – Raport Financial Institutions Group, Luty 2015).
Jakie cechy ma efektywność energetyczna (a właściwie jej potencjał)?
Efektywność energetyczna EE występuje w całym łańcuchu przemian energetycznych od wydobycia paliwa, jego transportu, transformacji do energii elektrycznej, mechanicznej i ciepła, przesyłu energii oraz jej końcowego wykorzystania.
Granice techniczne efektywności energetycznej określone są przez II zasadę termodynamiki (wszyscy słyszeli o sprawności Carnota jako najwyższej możliwej do osiągnięcia). Okazuje się, że wszystkie przemiany energetyczne zachodzące w gospodarce i życiu człowieka są jeszcze dalekie od ideału i praca nad przybliżeniem się do ideału (sprawności Carnota) ma sens. Czynnikiem nadrzędnym w realizacji potencjału EE jest ich opłacalność ekonomiczna, która może być stymulowana.
Efektywność energetyczna niekoniecznie jest dostępna tylko dla naturalnego monopolisty – zakładu energetycznego, może z niej skorzystać także końcowy użytkownik energii oraz jej wytwórca. Jak pokazują nasze własne doświadczenia z wielu audytów energetycznych efektywność energetyczna jest zazwyczaj najtańszym źródłem energii. Jednostkowy koszt zaoszczędzonej energii jest zazwyczaj dużo niższy niż koszt energii zakupionej. Trzeba jednak podkreślić, że zaoszczędzonej energii nie widać bezpośrednio na liczniku energii (co najwyżej mamy mniejsze wskazania liczników), co utrudnia zdanie sobie sprawy z jej potencjału ekonomicznego. Oszczędzanie energii jest najtańszym i najskuteczniejszym sposobem ochrony środowiska i redukcji emisji szkodliwych substancji do otoczenia, w tym dwutlenku węgla (Andris Piebalgs, były Komisarz UE ds. Energii). Efektywność energetyczna realizowana u użytkowników końcowych jest nie na rękę sprzedawcom energii, których zyski zależą od wolumenu sprzedaży. Realizacja efektywności energetycznej daje szanse na zwiększenie zatrudnienia i stworzenie nowego rynku pracy.
Warto wiedzieć, że potencjał efektywności energetycznej w Polsce jest bardzo duży. Dla przykładu w modernizacji układów pompowych w gospodarce wodno-ściekowej, energetyce i ciepłownictwie wynosi on od 4 do 6,5 TWh/a energii elektrycznej co jest równoważne uniknięciu pracy 3-4 bloków energetycznych o mocy nominalnej 200 MW. Czyli jak z tego widać realizacja potencjału efektywności energetycznej pozwala na unikanie budowy nowych bloków energetycznych.
Gdzie szukać efektywności energetycznej ?
Zazwyczaj potencjał efektywności energetycznej (potencjał oszczędności energii) jest pokazany w audycie energetycznym danej instytucji, zakładu przemysłowego czy też budynku. Jak go jednak ocenić w skali całej gospodarki? Możliwości poprawy efektywności energetycznej istnieją na każdym etapie przetwarzania jednych form energii w drugą i jej dostarczania do użytkownika, a na końcu w procesie jej wykorzystania przez tegoż użytkownika. W przypadku produkcji energii elektrycznej i ciepła warto kojarzyć oba procesy w jeden i wytwarzać je w elektrociepłowni lub mniejszej jednostce kogeneracyjnej. Dla takiego sposobu wytwarzania energii zużycie paliwa jest znacznie mniejsze niż w procesie rozdzielonym (tzn. osobno produkcja energii elektrycznej i osobno produkcja ciepła). Również budowa nowych jednostek energetycznych znacznie poprawia ich sprawność – budowane obecnie elektrownie węglowe na parametry nadkrytyczne mają sprawność netto η=44%, wobec 36-37% dla bloków istniejących.
Największy jednak potencjał istnieje wśród użytkowników końcowych i w ich systemach zużywających energię. Dla wielu zakładów przemysłowych takie systemy to m.in. układy pompowe oraz układy sprężonego powietrza. Przy tym obowiązuje doświadczalnie stwierdzona zasada: największy potencjał EE tkwi w analizie i poprawie efektywności całego systemu, a nie tylko jego indywidualnych elementów.
Czy wiesz, że istnieją już międzynarodowe normy oceny energetycznej całych układów ? Np. dla układów pompowych jest to norma ISO/ASME 14414:2015- Pump systems energy assessment. (Ocena energetyczna układów pompowych), dla układów sprężonego powietrza norma ISO 11011 – 2013 Compressed air — Energy efficiency — Assessment (Sprężone powietrze –ocena efektywności energetycznej).
Również ogromną rolę odgrywa zarządzanie energią czyli proces rozsądnego wykorzystania nośników energii w celu minimalizacji ponoszonych kosztów. W skali przedsiębiorstwa zasady zarządzania energią (energy management) określa norma PN-EN ISO 50001-2012 Systemy zarządzania energią. Wymagania i zalecenia użytkowania. W skali kraju lub regionów zarządzanie energią realizuje się poprzez zarządzanie popytem (DSM – demand side management oraz DSR – demand side response), w ramach których zakład energetyczny (lub inny podmiot) kupuje od użytkowników ich negawaty (czyli powstrzymanie się w określonych porach od pobierania energii elektrycznej lub jej znaczącego ograniczenia).